معبد آناهیتا(ایزد بانوی آب های روان)

نیایشگاه آناهیتا بنای تاریخی که امروزه در شهر کنگاور واقع شده‌است. کنگاور در میانه راه امروزی همدان کرمانشاه و بر سر راه تاریخی هگمتانه تیسفون قرار گرفته‌است. این بنا با ۶/۴ هکتار وسعت، بر پشته صخره‌ای و مشرف به دشت گنگاور ساخته شده‌است. آناهیتا فرشته و نگهبان آب و فراوانی و زیبایی و باروری در نزد ایرانیان دارای مقام بلند و ارجمندی بوده‌است. این بنا دارای ۲۲۰ متر درازا و ۲۱۰ متر پهنا و کلفتی دیوار محیطی آن به ۵/۱۸ متر می‌رسد.فراز این اثر تاریخی ردیفی از ستون‌های سنگی بر پا بوده که بلندای هر ستون ۵۴/۲ متر است. وردی بنا به وسیله پلکان دو طرفه در جبههٔ جنوبی تعبیه شده و در جبههٔ شمال خاوری پلکان یک طرفه راه دسترسی به این مکان را ممکن ساخته‌است. معدن سنگ چهل مران در ۲ کیلومتری باختر این بنا قرار دارد و اکنون سنگ‌های نیمه تراش میان ستون و سنگ‌های نما در سطوح معدن از همان زمان باقی مانده‌است. قدمت این بنا را به دورهٔ اشکانی و ساسانی نسبت داده، نشانه‌ها و واژه‌های دوره ساسانی بر روی سنگ‌ها حک گردیده‌است.

اگر چه دین رسمی کشور در زمان ساسانیان زرتشتی بود, اما آیین قدیم مزدایی بر پایه پرستش ناهید (آناهیتا) نیز در زمان اردشیر دوم داشته است  . به نظر میرسد که اردشیر دوم می خواسته آیینی پدید آورد که بین همه اقوام شاهنشاهی مشترک باشد.بنابراین به تقلید ادیان بابلی و یونانی که خدایان خود را مجسم می ساختند , مجسمه این بغ را پدید آورد .این بدعت را میتوان با کوششی که پیروان بودا در زمان توسعه آیین بودایی تحت تاثیر جهان یونانی –رومی  برای ایجاد مجسمه بودا به کار بردند مقایسه کرد  .

بنابراین در زمان پیدایش سلسله شاهنشاهی ساسانی , فارس یا مهد آنان با داشتن آیین زرتشتی , برای ایزد ناهید و آناهیتا,نیز احترام قائل بوده و علاوه بر معبد مهم آناهیتا در این شهر ,در زمان شاهپور اول هم به احترام ایزد نگهبان آب و آناهیتا , معبدی در بیشاپور ساخته شد که در آن مراسم مذهبی اجرا می شد که این معبد بعد از معبد آناهیتا موجود در کنگاور کرمانشاه که در زمان اشکانیان ساخته شده بود بنا گردید  . معبد آناهیتا سردابه ای مکعب شکل است و از سنگهای حجاری شده , بدون ملات و دو جداره (مانند بناهای دوره هخامنشی ) ساخته شده است  . این معبد چهار ورودی دارد و بالای هر ورودی تندیس دو سویه گاو (به شکل سر ستونهای تخت جمشید) قرار گرفته است.در راهروهای معبد جویهای باریکی وجود دارد که در گذشته در آن آب جریان داشته است و از جهت وسایلی که برای جریان آب در اطراف تالار مرکزی تهیه شده بود , جزء شگفتیهای معماری به شمار می رود  .

در قسمت جنوبی بنا، پلکان دو طرفه ای به درازای یک صد و پنجاه و چهار متر وجود دارد. هر دو تا پنج پله، در یک بلوک سنگی ایجاد شده است. در حال حاضر تعداد سنگ پله ها در پلکان شرقی بیست و شش پله و در پلکان غربی بیست و یک پله است.

با توجه به ارتفاع دیوار که 20/8 متر از آن باقی مانده، به طور یقین تعداد پله ها بیشتر از این بوده است. در بخش شمال شرقی بنا نیز دو ردیف موازی سنگ های تراشیده به کار رفته که نشان از ورودی به عرض دو متر در این بخش از بنا است. در مرکز بنا، صفه ای با جهت شرقی – غربی ساخته شده که نود و سه متر درازا و 30/9 متر پهنا و بین سه تا پنج متر ارتفاع دارد. بر روی صفه های چهارگانه این بنا به جز فاصله بین دو رشته پلکان جنوبی، یک ردیف ستون قرار گرفته است. این ستون ها کوتاه و قطور هستند.

برخی از مورخین این بنا را معبدی برای الهه آناهیتا دانسته اند. آناهیتا ایزد بانوی آب های روان، زیبایی، فراوانی و برکت در دوران پیش از اسلام بوده است. برخی دیگر از محققین به تبعیت از نوشته های مورخین ایرانی و عرب سده سوم ه.ق به بعد، این بنا را کاخی ناتمام برای خسرو پرویز معرفی کرده اند. عده ای نیز زمان ساخت آن را به اواخر سده سوم و آغاز سده دوم ق.م و عده دیگر آن را به سده اول ق.م نسبت می دهند. سیف الله کامبخش فرد – کاوشگر بنا – آن را به سه دوره هخامنشی، اشکانی و ساسانی نسبت می دهد و مسعود آذرنوش کاوشگر دیگر بنا، آن را کاخ ناتمامی از خسرو پرویز در اواخر دوره ساسانی می داند.