نگاهی ژرف به چشمه کیله تنکابن

پل چشمه کیله مربوط به دوره پهلوی اول است و در تنکابن، خیابان امام واقع شده و این اثر در تاریخ ۲۵ اسفند ۱۳۷۹ با شماره ثبت ۳۳۲۹ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.

رودخانه چشمه کیله در شهر تنکابن عنصری شاخص در شکل گیری شهر و مشخصه اصلی این شهر ساحلی است. این رودخانه پتانسیل های فراوانی در جهت جذب مردم به منظور گذران اوقات فراغت و ارتقای کیفیت زندگی ساکنان و تفرج گردشگران دارد. پل و ساختمان های قدیمی به عنوان عناصر ارزشمند تاریخی، جذابیت های شهر را دوچندان می سازند.

فاصله یک کیلومتری دهانه رودخانه از محل اتصال به دریا تا پل قدیمی چشمه کیله، منظر و چشم انداز چشم نوازی را فراهم آورده است. خصوصیات منحصر بفرد این رودخانه در کل سواحل جنوبی دریای کاسپین شرایطی را از نظر طبیعی مهیا نموده که ماهی آزاد و ماهی سفید، هر سال در فصل پاییز و فصل بهار برای تخم ریزی و تجدید نسل به این رودخانه استراتژیک و منطقه حساس شیلاتی مهاجرت نمایند. اما فقر اطلاعات علمی در مورد ماهی آزاد سبب گردیده بود این ماهی بومی که هیچگونه شک و تردیدی در مورد بومی بودن آن وجود ندارد در فهرست گونه های مهاجم اتحادیه بین المللی حفاظت از طبیعت (IUCN) قرار گیرد.

در چند سال اخیر مطالعاتی در قالب طرح ها و پروژه های پژوهشی، پایان نامه های دانشجویی با محور چشمه کیله و ماهی آزاد انجام شده و یا در دست انجام است.

در این میان، پروژه تحقیقاتی بررسی پساب کارگاه های تکثیر و پرورش قزل آلا و سایر فعالیت های انسانی بر اکوسیستم رودخانه چشمه کیله که از مهرماه سال 1388 با اعتبار پژوهشی چند ده میلیونی مؤسسه تحقیقات شیلات ایران توسط مرکز تحقیقات ماهیان سردآبی کشور(تنکابن) در دست اجرا می باشد با جمع بندی مطالعات و گزارشات قبلی و طراحی آزمایش بین رشته ای (هیدروشیمی، ماهی شناسی، میکروبیولوژی، حشره شناسی) مطالعه بنیادی با رویکرد مدیریت اکوسیستمی شیلات را بر پایه استانداردهای جهانی در دست انجام دارد. در این پروژه یک ساله که 10 ماه عملیات صحرایی و آزمایشگاهی در 10 مرحله اندازه گیری و آزمایشات ماهانه به انجام رسیده است، برخی ابهامات و پرسش ها راجع به چگونگی مدیریت رودخانه پاسخ داده می شود.

آنچه واضح و مبرهن است، چشمه کیله با ده ها خاصیت شناخته شده و ثابت شده و هزاران ویژگی پنهان از دانش بشر امروز، نه تنها یک جسم فیزیکی و مجرد و جماد و بی روح نیست، بلکه اکوسیستم و مجموعه ای پیچیده از عوامل زیستی و غیر زیستی است که برهم کنش این عوامل، پویایی و حیات را در شهر زیبای تنکابن رقم می زند.

احترام و توجه به گنجینه دانش بومی، مسئله ای است که در دستور کار علم پژوهان قرن بیست و یکم در جهان قرار گرفته است و خلاء دانش پیشرفته امروزی را در لابلای سنت های قدیمی و بانک اطلاعاتی (Database) قصه های پیرمردان و پیرزنانی جستجو می کنند که پیش از اختراع موتورهای جستجوگر (Search engine) و توسعه نرم افزاری و سخت افزاری رایانه ای راه کارهای علمی فنی توسعه پایدار را دانسته به کار می بستند.

از این عبارت یک شهروند تنکابنی چه تعبیری می توان نمود: ماهی آزاد مشکل پسند و خوشگل پسند است! و یا قصه های میان سالان و کهن سالان تنکابنی از ایستادن کنار پل چشمه کیله تنکابن و دیدن پرش ماهی آزاد و راه کارهای بومی برای دوباره نوشیدن آب گوارای چشمه کیله و دوباره تماشای مهاجرت ماهی آزاد و البته استفاده از گوشت آن بعنوان یک ماده پروتئینی فوق العاده و ... .

بنابراین برخورد یکسویه با رودخانه ای که از ارتفاعات سیلان و تخت سلیمان با توشه های همراه شده از نوشا و دریاسر و دوهزار و سه هزار و ولمرود، یکی از استثنایی ترین رودخانه های جهان را به ایران هدیه نموده است و توفیق میزبانی و یا میهمانی نصیب شهرستان تنکابن گردیده درخور و شایسته نیست.

برنامه محیط زیست سازمان ملل متحد (UNEP) می گوید: استخراج شن و ماسه همیشه با طیفی از پیامدهای زیست محیطی همراه است. به همین دلیل فعالیت زیاد خوشنامی نیست بلکه بدتر از آن موجب آزار و رنجش جوامع محلی شده، آنها را وادار به موضع گیری و مخالفت می کند. اما برای بهره برداران پروژه بازده اقتصادی در بر داشته و در بلندمدت نیز سبب کاهش بهره وری منابع پایه می گردد.

آلودگی های بی کانون و کانونی چشمه کیله با پایش شیلاتی - زیست محیطی رودخانه توسط مرکز تحقیقات ماهیان سردآبی کشور(تنکابن) در حال شناسایی و مستندسازی است و توصیه ها در جلسات کارگروه آب، کشاورزی و منابع طبیعی فرمانداری شهرستان تنکابن و کمیته اجرایی ساماندهی چشمه کیله ارائه گردیده است، ولیکن تا همپارچگی عملکردی دوایر دولتی شهرستان تنکابن در مدیریت چشمه کیله فاصله ای وجود دارد.

شورای اسلامی و شهرداری تنکابن، اداره امور آب تنکابن، سازمان شیلات ایران - مدیریت شیلات تنکابن، سازمان حفاظت محیط زیست - اداره حفاظت محیط زیست شهرستان تنکابن، بخشداری خرم آباد، ادارات آب و فاضلاب شهری و روستایی تنکابن، شرکت ذخیره سازی گاز طبیعی ایران – عمده دستگاه های دولتی هستند که ناهماهنگی شان در سال های گذشته خسارت جدی به چشمه کیله وارد نموده است.

بهره برداران غیرمجاز شن و ماسه و واردکنندگان فاضلاب های انسانی و پساب های کارگاه های تکثیر و پرورش ماهی قزل آلا به چشمه کیله نیز در بخش غیردولتی بی صبرانه در انتظار اخطار و برخورد دستگاه های نظارتی دولتی و از سرگیری زندگی بشر دوستانه و پاک با رعایت حقابه، حقوق محیط زیست و حقوق منابع طبیعی هستند!

کاربری چشمه کیله چیست؟ و منافع پایدار محلی و بومی ، استانی ، ملی ، منطقه ای و بین المللی چشمه کیله در کدام بخش است ؟ معدن شن و ماسه؟ استحصال آب و تحویل فاضلاب؟ کانال انتقال زباله و شیرابه از بالادست به دریا؟ یا .... ؟

با مطالعات انجام شده در این شرایط، جایگاهی برای بستن چشم و بازی با این سرمایه گرانبهای ملی توسط سوداگران نمی ماند.

هشیاری با جلوگیری از موازی کاری های دولتی، همسو نمودن دستگاه های مسئول از نظر بودجه های مصرفی و عملیات اجرایی در چشمه کیله رو به افزایش است و انشاءالله فرمانداری ویژه شهرستان تنکابن با قدرتی در خور اعتبار تنکابن اقدامات کارشناسی شده را در مقوله چشمه کیله در دستور کار دارد تا در آینده نزدیک شهر توسعه یافته تنکابن بعنوان الگویی بی نظیر در سواحل جنوبی دریای کاسپین و چشمه کیله بعنوان رودخانه ای پاک با تمامی جاذبه های گردشگری اش مورد تحسین نسل آینده از بابت خردمندی نسل امروز قرار گیرد.